Dzięki Porozumieniom Sierpniowym zawartym na przełomie sierpnia i września 1980 r. przez przedstawicieli strajkujących zakładów pracy z komunistycznym rządem polskie społeczeństwo odczuło powiew wolności. Rodził się nowy ruch społeczny, poszczególne środowiska zaczęły tworzyć niezależne od władzy struktury i organizacje. Sztandarową zdobyczą Sierpnia 1980 r. było powstanie NSZZ „Solidarność”. Równolegle ze związkowym zaczął się też rozwijać niezależny ruch studencki. Jego celem była demokratyzacja życia akademickiego i próba wyegzekwowania od władz PRL przestrzegania swobód politycznych i praw człowieka. Studenci podkreślali też swoje przywiązanie do polskich tradycji patriotycznych i niepodległościowych.

Młodzież akademicka chciała utworzenia własnej, niezależnej od władz organizacji – dotychczas działające, koncesjonowane organizacje młodzieżowe w coraz mniejszym stopniu odpowiadały potrzebom budzącego się do wolności środowiska studenckiego. Pierwsze nieformalne grupy zaczęły powstawać już w 1977 r. po tragicznej śmierci Stanisława Pyjasa, studenta, współpracownika Komitetu Obrony Robotników, ofiary działań Służby Bezpieczeństwa. Studenckie Komitety Solidarności powstały w Krakowie, a także we Wrocławiu, Poznaniu, Gdańsku i Warszawie.

Dopiero jednak sierpniowy zryw 1980 r. spowodował, że także środowisko studenckie zapragnęło utworzenia własnej, niezależnej, oficjalnie działającej organizacji. Pierwsze tego rodzaju postulaty studenci wysunęli już 27 sierpnia 1980 r. w Gdańsku. We wrześniu zaczęły powstawać komitety założycielskie niezależnych organizacji studenckich na różnych uczelniach. Ich przedstawiciele na zebraniu w Warszawie 22 września 1980 r. podjęli decyzję o utworzeniu ogólnopolskiej organizacji pod nazwą Niezależne Zrzeszenie Studentów. Ten dzień podawany jest jako data powstania NZS. 18 i 19 października odbył się zjazd delegatów, którzy połączyli studenckie komitety w jedną organizację.

Od powstania NZS do jego rejestracji upłynęło kilka miesięcy – władze PRL zgodziły się uznać je oficjalnie dopiero 17 lutego 1981 r., po wielomiesięcznych naciskach, także w postaci strajków studenckich. Po wprowadzeniu stanu wojennego organizacja została zdelegalizowana, a jej działacze w dużej liczbie zasilili szeregi podziemnej opozycji demokratycznej. 22 września 1989 r. NZS został ponownie zarejestrowany przez sąd.