Uroczysta gala XXIII edycji nagrody Instytutu Pamięci Narodowej „Kustosz Pamięci Narodowej” z udziałem prezesa IPN dr. Karola Nawrockiego odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie 10 czerwca 2024 r.

Uroczystość, w której wzięli udział przedstawiciele władz państwowych, instytucji kultury, środowisk patriotycznych i kombatanckich, rozpoczęło odśpiewanie hymnu narodowego oraz minuta ciszy ku czci zmarłego po ataku na granicy polsko-białoruskiej polskiego żołnierza Mateusza Sitka.

Podczas gali jako pierwszy głos zabrał prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki:

Człowiek bez pamięci jest nieszczęśliwy. Jest chory. Nie pozna twarzy swoich bliskich, nie pozna twarzy swoich przyjaciół, nie pozna też twarzy swoich wrogów, tych, którzy chcą go skrzywdzić. Bardzo podobnie jest z narodem. Naród bez pamięci, bez tożsamości ma obniżony system immunologiczny, przestaje być właściwie narodem, a staje się zbiorowością ludzi, zamieszkującą chwilowo dane terytorium.

Prezes IPN zaznaczył, jak ważną rolę odgrywa Instytut Pamięci Narodowej w kultywowaniu pamięci, jednak ma świadomość, że bez wsparcia świadków historii praca byłaby dużo trudniejsza:

Czym byłby Instytut Pamięci Narodowej bez tych, którzy przez całe swoje życie służą prawdzie o polskiej historii. Są nie tylko świadkami wydarzeń historycznych i świadkami historii, ale dzielą się swoim świadectwem z kolejnymi pokoleniami Polaków. Dla tych właśnie przeznaczona jest nagroda „Kustosz Pamięci Narodowej” i dziś do grona Kustoszy dołączają kolejne wybitne osoby, które od dekad służą polskiej pamięci i prawdzie historycznej.

Na zakończenie dr Karol Nawrocki przemówił bezpośrednio do wyróżnionych nagrodą:

Wspólnie z Instytutem Pamięci Narodowej, wspólnie z ludźmi obecnymi na tej sali tworzycie republikę pamięci, rzeczpospolitą wspólną, rzeczpospolitą świadomą swojej przyszłości, ale też niezapominającą o przeszłości.

Do nagrodzonych podczas uroczystości zwrócił się również prezydent RP Andrzej Duda. List przeczytała doradca prezydenta Barbara Ewa Fedyszak-Radziejowska:

To wyróżnienie honoruje tych, którzy zawsze na pierwszym miejscu stawiali Polskę, służąc jej całym swoim życiem, a także pielęgnując pamięć o dziejach najnowszych Rzeczypospolitej i czynnie zaświadczając o umiłowaniu ojczyzny. Każdy z laureatów zasługuje na najwyższe uznanie, a doświadczenia wszystkich, często bardzo odmienne, są ważne dla naszej narodowej pamięci. Mimo rozmaitych losów i aktywności uhonorowanych łączy wspólna motywacja, miłość ojczyzny.

W 2024 roku Kapituła Nagrody „Kustosz Pamięci Narodowej” przyznała 5 nagród, w tym jedną pośmiertną.

Pierwszą osobą wyróżnioną nagrodą jest Tadeusz Wojciech Drwal – działacz społeczny, członek opozycji antykomunistycznej i poeta. W latach 1977−1982 był aktywnym członkiem ruchów niezależnych od władz PRL. W 1982 roku był internowany w Zakładzie Karnym w Załężu. Tadeusz W. Drwal jest założycielem i pełnomocnikiem Krakowskiego Komitetu Krzyża Solidarności oraz inicjatorem przywrócenia odznaczenia Krzyża Niepodległości i utworzenia Krzyża Wolności i Solidarności. Krzyż Wolności i Solidarności ustanowiono w 2010 r., a jego pierwsze wręczenie odbyło się rok później.

Następnie statuetkę z rąk prezesa IPN odebrał o. Franciszek Jan Pająk, który święcenia kapłańskie otrzymał w 1970 r. Był przełożonym, a następnie prowincjałem krakowskiej wspólnoty braci kapucynów, gdzie m.in. drukowano prasę podziemną i ukrywali się działacze „Solidarności” i Komitetu Obrony Robotników. W 2006 r. został mianowany kapelanem kombatantów AK przez ks. kard. Stanisława Dziwisza, a w 2008 r. kapelanem Związku Sybiraków Oddział w Krakowie. W 2018 r. został również kapelanem Bractwa Kurkowego. Bractwo to prowadzi szeroką działalność religijno-patriotyczną, a także społeczną.

Kolejną uhonorowaną nagrodą „Kustosz Pamięci Narodowej” jest Zofia Biernadska, która od wielu lat aktywnie działa na rzecz upamiętniania najnowszej historii Polski w Chicago. Doświadczyła tułaczki i niewoli syberyjskich łagrów. W kwietniu 1940 r. została aresztowana i zesłana w głąb ZSRS. Dwa lata później wstąpiła do Pomocniczej Służby Kobiet w Czok-Pak, w Kazachstanie. Brała udział w bitwie pod Monte Cassino, gdzie zajmowała się rannymi. Przez lata dbała o kształcenie młodego pokolenia skupionego w Związku Harcerstwa Polskiego oraz środowisku polonijnych szkół. W imieniu Zofii Biernadskiej nagrodę odebrała koordynatorka Przystanku Historia IPN w Chicago Helena Sołtys.

Kapituła Nagrody zdecydowała o przyznaniu jednej nagrody zbiorowej. Otrzymało ją Stowarzyszenie „Rodzina Piaśnicka”. Historia jego powstania ma związek z budową kościoła pw. Chrystusa Króla i Błogosławionej Alicji Kotowskiej w Wejherowie w 1986 r., który od samego początku był dedykowany męczennikom piaśnickim. Potrzeba skupienia członków rodzin, które straciły bliskich w Piaśnicy, otoczenia ich opieką duchową i wspólnego budowania pamięci o ofiarach, było główną myślą towarzyszącą inicjatorom tego gremium. Stowarzyszenie wypracowuje model nowoczesnej współpracy różnych instytucji w tworzeniu dialogu społecznego w miejscu o tak bolesnej historii. Dąży do zachowania, zwłaszcza w kolejnych pokoleniach, wiedzy i pamięci o ofierze życia za ojczyznę złożonej w Lasach Piaśnickich przez mieszkańców Wejherowa i Pomorza.

Oficjalną część uroczystości zakończyło wręczenie nagrody post mortem dla śp. biskupa Władysława Miziołka. Statuetkę odebrała siostrzenica biskupa Kazimiera Gładka. Władysław Miziołek pełnił posługę kapłańską i biskupią w czasach niemieckiej okupacji oraz komunistycznego zniewolenia. Od lat 40. jako wikary współpracował m.in. z Polskim Państwem Podziemnym. W latach 1962–1964 r. był inwigilowany przez SB w ramach sprawy operacyjnej obserwacji o kryptonimie „Diakon”. Już jako biskup odpowiadał za przygotowanie II Synodu Archidiecezji Warszawskiej, trzech pielgrzymek Jana Pawła II w Polsce oraz pogrzebu Prymasa Tysiąclecia. Przewodniczył powołanemu w grudniu 1981 r. Prymasowskiemu Komitetowi Pomocy Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Dzięki jego działaniom udało się zebrać i przechować zapisy zbrodni stanu wojennego, by nie wpadły w ręce SB.

Galę nagrody „Kustosz Pamięci Narodowej” uświetnił koncert fortepianowy. Kompozycję Fryderyka Chopina Andante spianato i Wielki Polonez Es-dur op. 22 wykonała Joanna Różewska.

---

Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej została ustanowiona w lipcu 2002 roku przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa. Jest ona przyznawana za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii Narodu Polskiego w latach 1939–1989, a także za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami Instytutu Pamięci Narodowej. Kandydatów do Nagrody mogą wysuwać instytucje, organizacje społeczne i naukowe oraz osoby fizyczne. Ma charakter honorowy, a jej laureaci otrzymują tytuł Kustosza Pamięci Narodowej.

Nagroda ma przywrócić szacunek dla narodowej przeszłości, chronić wartości, dzięki którym Polska przetrwała przez lata zniewolenia.

Kapituła przyznaje Nagrodę corocznie, przewodniczy jej Prezes Instytutu Pamięci Narodowej. Wiceprzewodniczącymi są osoby pełniące funkcje: przewodniczącego Kolegium IPN oraz dyrektora Archiwum IPN. Członkowie: dr hab. Filip Musiał – dyrektor Oddziału IPN w Krakowie; prof. Albin Głowacki – badacz polskich dziejów na Wschodzie po 17 września 1939 roku; Andrzej Kostrzewski – żołnierz AK, działacz WiN, wiceprezes Instytutu Katyńskiego; dr Tadeusz Krawczak – historyk w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, wykładowca w Papieskim Wydziale Teologicznym. Od roku 2002 w skład kapituły wchodzą kolejni laureaci nagrody. Od roku 2009 w skład Kapituły wchodzą również osoby wskazane przez Kapitułę: Paweł Kurtyka i Magdalena Merta. 

W gronie dotychczas wyróżnionych tytułem Kustosza Pamięci Narodowej znajdują się min. Tomasz Strzembosz (2002), Władysław Bartoszewski (2004), Zofia i Zbigniew Romaszewscy (2006), Zofia i Andrzej Pileccy (2015), Prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski (2019), a także Komitet Katyński (2010), Społeczny Komitet Pamięci Górników KWK „Wujek” w Katowicach poległych 16 grudnia 1981 r. (2011), Stowarzyszenie „Memoriał” (2012) i Polskie Muzeum w Rapperswilu (2015).

źródło: IPN

---