Nowe skwery w Krakowie pod patronatami działaczy opozycji z okresu PRL
30 maja 2021
W maju 2021 r. Rada Miasta Krakowa, z inicjatywy Jana Rokity i Adama Kality (radnego Klubu PiS), uchwaliła by skwery przy Alei Przyjaźni zostały nazwane imionami legendarnych przywódców opozycji w okresie PRL Zbigniewa Romaszewskiego i Jacka Kuronia, a przy ul. Mazowieckiej Stanisława Palczewskiego.
Zbigniew Romaszewski, ur. 2 I 1940 w Warszawie, zm. 13 II 2014 tamże. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Fizyki (1964), w 1980 doktorat.
W 1955 jako uczeń LO w Kole ZMP, w 1956 w okresie Października ’56 inicjator jego rozwiązania; uczestnik organizowanej przez „Po Prostu” ogólnopolskiej konferencji nt. perspektyw ruchów młodzieżowych. 1964-1983 zatrudniony w Instytucie Fizyki PAN. W 1967 współinicjator akcji zbierania podpisów pracowników naukowych w obronie Adama Michnika zawieszonego w prawach studenta na UW. Od 1976 współpracownik KOR, organizator zbiórek pieniędzy dla represjonowanych robotników Radomia i Ursusa (w grupie Mirosława Chojeckiego), po jego zatrzymaniu (1 X 1976) przejął (z żoną Zofią Romaszewską) organizację wyjazdów do Radomia; inicjator kierowanych do prokuratury skarg na pobicia i nieludzkie traktowanie uczestników protestu radomskiego Czerwca ’76. 18 IX 1977 sygnatariusz Deklaracji Ruchu Demokratycznego, od X 1977 członek KSS KOR, kierownik (z żoną) Biura Interwencyjnego KOR, następnie KSS KOR dokumentującego przypadki łamania praw człowieka. Od 1977 stały współpracownik niezależnego miesięcznika „Głos”. W I 1979 delegowany przez KSS KOR wyjechał do Moskwy, aby podczas spotkania z Andriejem Sacharowem i jego współpracownikami nawiązać współpracę opozycji obu krajów, do podpisania pierwszych wspólnych wystąpień: w obronie dysydentów czechosłowackich i ws. Katynia, nie doszło na skutek aresztowań w środowisku opozycji rosyjskiej. 2 IX 1978 uczestnik spotkania z czołowymi działaczami czechosłowackiej Karty 77 (m.in. z Václavem Havlem) w Karkonoszach na granicy polsko-czechosłowackiej. W I 1980 członek (z Ludwikiem Cohnem, Edwardem Lipińskim, Anielą Steinsbergową) Komisji Helsińskiej KSS KOR. We IX 1980 główny redaktor dokumentu Raport Madrycki. O przestrzeganiu praw człowieka i obywatela w Polsce. Wielokrotnie zatrzymywany na 48 godz., poddawany rewizjom.
W VIII 1980 aresztowany, zwolniony na mocy Porozumień Sierpniowych. Od IX 1980 w „S”, szef Komisji Interwencji i Praworządności MKZ, następnie Regionu Mazowsze; wiosną 1981 reprezentant strony związkowej w rozmowach z rządem ws. rehabilitacji osób represjonowanych po Czerwcu ’76 w Radomiu; w VI 1981 delegat na I WZD Regionu Mazowsze, członek Prezydium ZR, delegat na I KZD, członek KK.
Od 13 XII 1981 w ukryciu; wiosną 1982 organizator (z żoną) pierwszego podziemnego Radia „S” (pierwsza audycja 12 IV); 8 V 1982 współtwórca (ze Zbigniewem Bujakiem, Zbigniewem Janasem i Wiktorem Kulerskim) RKW Mazowsze; współpracownik MRKS, w VI 1982 inicjator akcji uwolnienia Jana Narożniaka przebywającego w szpitalu przy ul. Banacha w Warszawie pod nadzorem SB. 29 VIII 1982 aresztowany, 17 III 1983 skazany w procesie Radia „S” wyrokiem Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego na 4,5 roku więzienia, osadzony w AŚ Warszawa-Mokotów, w trakcie odbywania wyroku sądzony w procesie KSS KOR, w VII 1984 zwolniony na mocy amnestii (sprawa uwolnienia „jedenastki”). Po wyjściu zatrudniony w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie jako redaktor „Acta Physica Polonica”. W XII 1984 autor Listu w obronie represjonowanych w ZSRS dysydentów Jeleny Boner i A. Sacharowa. 3-10 XI 1985 główny organizator Tygodnia Więźnia Politycznego; współzałożyciel (z żoną) i prezes Polskiego Funduszu Obrony Prawnej. 1986-1989 szef działającej jawnie Komisji Interwencji i Praworządności „S”. 6 VII 1987 sygnatariusz deklaracji Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. 25-28 VIII 1988 uczestnik Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w parafii św. Maksymiliana Kolbego w Krakowie-Mistrzejowicach. W VIII 1988 uczestnik spotkań opozycji polskiej i czechosłowackiej w Karkonoszach.
Od 1988 członek KKW i KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie, w 1991 w Prezydium Komitetu. W 1989 podczas obrad Okrągłego Stołu ekspert w podzespole ds. reformy prawa i sądów. 1989-2011 senator RP, kolejno: z listy KO „S”, niezależny, „S”, ROP, Blok Senat 2001, PiS; 2007-2011 wicemarszałek Senatu. Od 2011 członek Trybunału Stanu. W 1990 w ramach Fundacji Praw Człowieka z żoną i współpracownikami przy współudziale litewskiego Sąjūdisu współorganizator II Międzynarodowej Konferencja Praw Człowieka w Leningradzie (ZSRS), w 1998 III Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w Warszawie. W 1992 przez 2 tyg. przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji. W II 1997 w Groznym uczestnik uroczystości zaprzysiężenia prezydenta Czeczeńskiej Republiki Iczkerii Asłana Maschadowa. 3 V 2000 współorganizator (z żoną) wystawy „Plakat i historia” na Kubie (wystawa antytotalitarna w wymowie, wywołała gwałtowną reakcję kubańskich władz komunistycznych).
Laureat Nagrody Praw Człowieka Fundacji Aurora przy Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii (1987). Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Za Zasługi dla Litwy (2008).
29 V – 13 XII 1974 rozpracowywany przez Wydz. IV Dep. II MSW w ramach SOS krypt. Rodzina; 2 III 1977 – 26 X 1989 przez Wydz. III/III-2 KS MO/Wydz. IX/II Dep. III MSW w ramach SOS/SOR krypt. Graf. Ponadto SOR Gracze, Maniacy, Zlot i in.
Mirosława Łątkowska, Adam Borowski
Źródło: Encyklopedia Solidarności
Jacek Kuroń, ur. 3 III 1934 we Lwowie, zm. 17 VI 2004 w Warszawie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego, Wydz. Historyczny (1957).
1949-1953 w ZMP, od V 1952 instruktor w wydz. harcerskim Zarządu Stołecznego ZMP, usunięty za krytykę organizacji. 1952-1954 i 1956-1964 w PZPR; od 1955 uczestnik spotkań Klubu Krzywego Koła; 1956-1957 działacz Rewolucyjnego Związku Młodzieży, od 1957 w ZMS, współzałożyciel na UW. W 1955 założyciel, 1955-1961 komendant Kręgu nast. Hufca Walterowskiego; 1957-1964 zatrudniony w Kwaterze Głównej ZHP, m.in. 1960-1961 szef Działu Programowego, zwolniony za krytykę ustroju PRL. Od 1962 członek Politycznego Klubu Dyskusyjnego na UW (zorganizowanego przez Karola Modzelewskiego), w 1964 współautor (z K. Modzelewskim) Memoriału będącego krytyczną analizą ustroju PRL, 14/15 XI 1964 zatrzymany (z grupą) na 48 godz., tekst przejęła SB; usunięty z PZPR. W 1965 współautor (w oparciu na Memoriale) „Listu otwartego do członków POP PZPR i do członków uczelnianej organizacji ZMS przy Uniwersytecie Warszawskim”, 20 III 1965 aresztowany za jego kolportaż (16 egz.), 19 VII 1965 wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy skazany na 3 lata więzienia, osadzony m.in. w ZK w Potulicach, 2 V 1967 zwolniony warunkowo. Po wyjściu lider grupy tzw. komandosów; w 1968 inicjator akcji protestacyjnych po zdjęciu Dziadów Adama Mickiewicza w reż. Kazimierza Dejmka z repertuaru Teatru Narodowego, aresztowany 8 III 1968, przetrzymywany w AŚ Warszawa-Mokotów, 15 I 1969 wyrokiem Sądu Wojewódzkiego m.st. Warszawy skazany na 3,5 roku więzienia, osadzony m.in. w ZK we Wronkach, 17 IX 1971 zwolniony warunkowo. W XII 1975 współautor (z Jakubem Karpińskim i Janem Olszewskim) i sygnatariusz Listu 59 do Sejmu PRL przeciwko planowanym zmianom w Konstytucji. W VI 1976 sygnatariusz Oświadczenia 14 intelektualistów wyrażającego solidarność z protestującymi robotnikami Radomia i Ursusa; w VII 1976 autor Listu otwartego do sekretarza generalnego Włoskiej Partii Komunistycznej Enrico Berlinguera w obronie represjonowanych robotników, szeroko komentowanego w prasie zachodniej; 23 IX 1976 współzałożyciel KOR, następnie KSS KOR, w swoim mieszkaniu uruchomił punkt zbierania informacji o represjach, skąd przekazywał je na Zachód. 14 V 1977 zatrzymany, 16 V 1977 aresztowany (z 10 członkami i współpracownikami KOR), 23 VII 1977 zwolniony na mocy amnestii. 1977-1978 wykładowca (pedagogika społeczna) Uniwersytetu Latającego, 22 I 1978 podpisał deklarację założycielską TKN, 14 i 21 III 1979 pobity (z innymi uczestnikami) przez bojówki SZSP (organizowane przez SB) we własnym mieszkaniu podczas odbywanych tam spotkań TKN. Od VII 1978 członek redakcji niezależnego kwartalnika „Krytyka”; 6 VIII 1978 uczestnik spotkania z czołowymi działaczami czechosłowackiej Karty 77 (m.in. z Václavem Havlem) w Karkonoszach na granicy polsko-czechosłowackiej; 3-10 X 1979 uczestnik głodówki w kościele Świętego Krzyża w Warszawie, podjętej na znak solidarności z aresztowanymi działaczami czechosłowackiej Karty 77. 7-17 V 1980 w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej uczestnik głodówki solidarnościowej z głodującymi w więzieniu Mirosławem Chojeckim i Dariuszem Kobzdejem oraz w proteście przeciwko przetrzymywaniu w więzieniach działaczy opozycji.
W VII i VIII 1980 współorganizator sieci informacji o strajkach, 18 VIII 1980 zatrzymany, 28 VIII 1980 aresztowany (z 13 innymi działaczami opozycji), zwolniony 1 IX 1980 na mocy Porozumień Sierpniowych. Od IX 1980 doradca MKZ „S” w Gdańsku, następnie KKP, następnie KK; od I 1981 członek Rady Programowo-Konsultacyjnej Ośrodka Prac Społeczno-Zawodowych przy KKP, następnie KK; w VI 1981 uczestnik I WZD Regionu Mazowsze; latem 1981 współautor koncepcji włączenia się „S” w tworzenie samorządów pracowniczych w zakładach; uczestnik I KZD; współautor idei porozumienia „S”, Kościoła oraz władzy w celu powołania rządu narodowego; w XI 1981 współzałożyciel Klubów Rzeczypospolitej Samorządnej Wolność-Sprawiedliwość-Niepodległość.
13 XII 1981 internowany w Ośr. Odosobnienia w Strzebielinku i Warszawie-Białołęce, 3 IX 1982 aresztowany pod zarzutem próby obalenia siłą ustroju PRL, przewieziony do AŚ Warszawa-Mokotów, zwolniony na pogrzeb żony Grażyny Boruckiej-Kuroń zmarłej 23 XI 1982, w VII 1984 zwolniony na mocy amnestii (sprawa uwolnienia „jedenastki”). Współpracownik podziemnych struktur „S”, publicysta w prasie podziemnej, m.in. w „Tygodniku Mazowsze”; doradca RKW Mazowsze i TKK; po manifestacji 1 V 1985 skazany przez kolegium ds. wykroczeń na 3 mies. aresztu. 6 VII 1987 sygnatariusz deklaracji Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. 18 XII 1988 współtwórca KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie.
W 1989 uczestnik obrad plenarnych Okrągłego Stołu oraz w podzespole ds. reform politycznych. 1989-2001 poseł RP z list: KO „S”, UD, UW, 1989-1991 wiceprzewodniczący OKP, od 1997 przewodniczący Komisji ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych. 1989-1990 (w rządzie Tadeusza Mazowieckiego) i 1992-1993 (w rządzie Hanny Suchockiej) minister pracy i polityki społecznej. 1990-1994 w UD, od 1991 wiceprzewodniczący, od 1994 w UW, 1994-1995 wiceprzewodniczący. W 1990 twórca Fundacji Pomoc Społeczna SOS. W 1995 kandydat na urząd Prezydenta RP (9,23% głosów). W 2000 współzałożyciel (z żoną Danutą Kuroń) Uniwersytetu Powszechnego im. Jana Józefa Lipskiego w Teremiskach na Podlasiu, pierwszy rektor.
Autor artykułów programowych: Polityczna opozycja w Polsce (paryska „Kultura” nr 11, 1974), Myśli o programie działania („Aneks” nr 13-14, 1977), Zasady ideowe (NOWa, 1978), Tezy o wyjściu z sytuacji bez wyjścia („Tygodnik Mazowsze”, 1982), Krajobraz po bitwie („Tygodnik Mazowsze”, 1987); oraz książek m.in. Polityka i odpowiedzialność (Aneks, Londyn 1984), Wiara i wina. Do i od komunizmu (NOWa, 1989), Jeśli nie panujemy nad swoim życiem, ono panuje nad nami (Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002).
Oznaczony Orderem Orła Białego (1998), Orderem Ecce Homo (2001), niemieckim Wielkim Krzyżem Orderu Zasługi (1999), francuską Legią Honorową i ukraińskim Orderem Jarosława Mądrego (2004), Orderem Wielkiego Księcia Litewskiego Giedymina; Honorowy Obywatel Lwowa (2002).
Do 23 X 1989 rozpracowywany przez Wydz. II Dep. III MSW w ramach SOR krypt. Satelita.
Mirosława Łątkowska, Adam Borowski
Źródło: Encyklopedia Solidarności
Palczewski Stanisław, ur. 21 VI 1935 w Jordanowie k. Rabki-Zdroju, zm. 30 IX 2014 w Krakowie. 1956–1960 student Wydz. Prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim tamże.
1946–1948 w ZHP. 1950–1952 szef sztabu Związku Walczącej Młodzieży Polskiej (ps. Harigan); kolporter ulotek, uczestnik zrywania czerwonych flag i malowania haseł na murach. 2 X 1952 aresztowany, osadzony w AŚ w Krakowie, 31 III 1953 skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie na 15 lat pozbawienia wolności; po zastosowaniu amnestii ze wzgl. na wiek, wyrok zmniejszono do 7 lat, osadzony w Progresywnym Więzieniu dla Młodocianych w Jaworznie (w 1954 podczas śledztwa ws. planowanej ucieczki osadzony w AŚ w Krakowie), w ZK w Wiśniczu i Strzelcach Opolskich, 3 V 1956 zwolniony na mocy amnestii.
1959–1960 magazynier w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu Obuwiem Przedsiębiorstwo Państwowe w Krakowie, 1961–1962 spedytor w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Handlu Artykułami Spożywczymi tamże, 1963–1967 informator turystyczny w Krakowskim Przedsiębiorstwie Obsługi Ruchu Turystycznego Wawel – Tourist, 1967–1990 likwidator szkód majątkowych, nast. p.o. naczelnika Wydz. Odszkodowań Majątkowych w PZU w Krakowie.
Od 1977 kolporter wydawnictw niezależnych, m.in. pism „Robotnik”, „Opinia”, Droga”, „Gospodarz”, „Placówka”, „Bratniak”, „Opinia Krakowska”; organizator demonstracji, m.in. 11 XI 1978. Pod koniec 1977 współinicjator ROPCiO w Krakowie, 1978–1979 rzecznik. 1978–1981 współzałożyciel, redaktor niezależnej „Opinii Krakowskiej”. 1 IX 1979–1989 w KPN, członek Rady Politycznej, 1979–1981 szef Obszaru II w Krakowie.
Od IX 1980 w „S”; 13 XII 1981 internowany, przetrzymywany w Ośrodku Odosobnienia w Nowym Wiśniczu, Załężu k. Rzeszowa i Kielcach-Piaskach, 20 VII 1982 zwolniony; przeniesiony na gorsze stanowisko pracy. Wielokrotnie zatrzymywany, przesłuchiwany. Pod koniec l. 80. autor w podziemnym piśmie „Orzeł Biały”.
W 1989 uczestnik kampanii wyborczej KO, organizator spotkań i punktów informacyjnych. 1991–1999 na rencie, od 2000 na emeryturze. Od 1994 prezes krakowskiego Oddziału Związku Młodocianych Więźniów Politycznych lat 1944–1956 „Jaworzniacy”, członek Wojewódzkiej Rady Kombatantów i Osób Represjonowanych przy Wojewodzie Małopolskim/Małopolska Rada Kombatantów i Osób Represjonowanych), od 1996 sekretarz Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie, od 1999 współzałożyciel i członek stowarzyszenia Związek Konfederatów Polski Niepodległej 1979–1989.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski
(2007).
1952-1967 rozpracowywany przez Wydz. III WUBP/WUdsBP/KW MO w Krakowie w ramach akt operacyjnych krypt. Paragraf; 1956-1967 przez Wydz. III KW MO w ramach akt operacyjnych krypt. Planista/Potworni; 1977-1984 przez Wydz. III KW MO/WUSW w ramach SOR krypt. Gniazdo; 1982-1990 przez Wydz. III/Wydz. III-1/WOKPP KW MO/WUSW w Krakowie.
Helena Szczodry, Sławomir Chmura